‘Een tijd van daarvoor en een tijd van daarna’

Toen u 11 jaar oud was, vertelde uw vader voor het eerst over zijn eerdere vrouw en kinderen die hij op tragische wijze had verloren. Wat deed dat met u?
‘Voor mij was dit een ‘life changing moment’. Als klein kind voel je aan dat er een soort familiegeheim is, een beladen onderwerp waarover niet werd gesproken. Als kind denk je dan: wat is er aan de hand? Ligt het aan mij? Mijn oma wilde niet dat we het wisten. Pas na haar overlijden heeft mijn vader het verteld. De boodschap was onomwonden; het werd meegedeeld en daarmee was de kous af. We hebben het er daarna niet meer over gehad. Er stonden ook geen foto’s in huis om niet te veel aan dit leed herinnerd te worden.’

Wat was uw vader voor een man? 
‘Mijn vader sprak niet zo over zijn gevoelens. Hij heeft zoveel meegemaakt; niet alleen met zijn vorige gezin maar ook met het gezin waarin ik ben opgegroeid. Spanningen die uiteindelijk tot een breuk met mijn moeder leidden. Soms denk ik dat hij alleen in Nieuw-Guinea echt gelukkig is geweest. Totdat het noodlot toesloeg. In 1957 verloor hij tijdens de verschrikkelijke vliegtuigramp voor het eiland Biak zijn hele gezin.’

De radiodocumentaire komt binnen. Je vraagt je af hoe iemand rechtop kan blijven staan na zoveel leed in een mensenleven? 
‘Hij heeft zich altijd vol passie en energie ingezet voor leprabestrijding. Het geloof motiveerde hem om tropenarts te worden; over melaatsheid werd immers al gesproken in de bijbel. Het geloof gaf hem ook de kracht om door te gaan na zijn tragische verlies. Hij zette zijn roeping voort. In een brief las ik later dat hij al vrij snel na het ongeval zei: ‘Hier is alles wat het leven waarde geeft en ik moet hier weer ook met mijzelf in het reine komen.’

Wat kreeg u als kind mee over lepra?
‘In Nieuw-Guinea werkte mijn vader in een polikliniek in Manokwari. Hij nam regelmatig dia’s en foto’s mee van de leprapatiënten die hij behandelde. Voor en na foto’s om te zien of de behandelingen effect hadden. Dat maakte een enorme indruk. Als kind vond je het in het begin wel even griezelig maar uiteindelijk groei je ermee op. De foto’s lagen overal; over zijn werk kon hij wel praten.

Toen ik zelf in 2012* als volwassene terugging, ontmoette ik in diezelfde kliniek in Manokwari een jongetje die uit zijn dorp was verstoten omdat hij lepra had. De gevolgen van lepra zijn zo ontzettend zichtbaar. Even verderop speelden kinderen met een voetbal en zwommen in zee. Ze hadden zoveel pret met elkaar. Dan denk ik, wat moet er van zo’n jongetje terecht komen als je zo jong al wordt buitengesloten, niet de onbezonnenheid van kind zijn hebt en je sociale contacten mist? Zijn gelaatsuitdrukking, zijn verminkingen; ik zal het nooit vergeten. Helaas kunnen donateurs leprapatiënten niet in het echt ontmoeten. Het maakt zo’n indruk. Mijn advies aan jullie is om zoveel mogelijk hun persoonlijke verhalen te delen.’

* In 2012 werd een gedenkingsmomument onthuld om de slachtoffers van de verschrikkelijke vliegramp bij het eiland Biak te herdenken. Veel nabestaanden waren hierbij aanwezig.

Uw vader heeft een belangrijke bijdrage geleverd aan de ontwikkeling van het succesvolle medicijn waarmee we leprapatiënten kunnen genezen. Kunt u zich iets herinneren van dit succes? 
‘Nee, mijn vader was erg bescheiden. Alle onderscheidingen* hebben hem niet doen veranderen. Ook de dankbaarheid van geholpen patiënten deelde hij niet echt. Ik kwam er in 2012 achter dat veel kinderen in Nieuw-Guinea de namen van zijn overleden kinderen hadden gekregen. Zo dankbaar waren ze voor zijn hulpverlening en zo erg leefden ze met zijn verlies mee. Ook mijn broer en twee zussen kregen als extra geboortenaam de naam van zijn overleden kinderen. Ik denk dat mijn moeder dat heeft gewild. Er werd niet over gesproken maar zo kreeg het toch een soort van plekje. Een foto van mijn overleden zusjes en broertje heb ik nu in mijn woonkamer staan. Evenals een bijzondere vaas die hij van leprapatiënten heeft gekregen. Herinneringen die ook voor mij waardevol zijn.’

* Eredoctoraat Universiteit van Amsterdam, Ridder in de Orde van Oranje-Nassau, Albert Schweitzer-prijs, Eykman-medaille, Mendes da Costa-medaille, Leprastichting (destijds NSL) award, Erelid van de International Leprosy Association.

‘Mijn tweede life changing moment? Mijn ontmoeting met een Indische vrouw in het Singer museum in Laren.’
‘Na de onthulling over zijn eerdere gezin ging mijn leven verder. Je groeit op en krijgt andere interesses. Tot een ontmoeting met een Indische vrouw in het Singer Museum in Laren, waar ik werk. Ik besprak met een voormalige conservatrice het werk van de Duitse kunstenaar Ewald Mataré. We hadden het over werk uit Nieuw-Guinea. Een Indische vrouw kwam naar ons toe en vroeg of ik in Nieuw-Guinea was geweest. Ik zei ‘Nee maar mijn vader Dick Leiker wel, waarop ze vroeg ‘Bent u van daarvoor of van daarna? Heel vreemd vond ik dat toen.

Nog geen tien minuten later kwam ze geëmotioneerd terug en wilde met mij praten. Toen kwam alles eruit. Ze kende mijn vader en zijn gezin; ze woonde schuin achter ze. Ze noemde alle namen op van de kinderen van mijn vader en zijn vrouw Gina. Dat kwam binnen! Met van voor of van daarna bedoelde ze het tragische ongeval. Zij was op het moment van het ongeluk in de buurt en heeft mijn vader en zijn dochter Vanda, als enige overlevenden, naar het ziekenhuis gebracht. Vanda is een dag later in alle eenzaamheid gestorven omdat mannen en vrouwen in het ziekenhuis gescheiden lagen. Die ontmoeting met haar is echt mijn tweede life changing moment geweest waarna er allerlei toevalligheden op mijn pad kwamen die direct een link hadden met mijn vader en Nieuw-Guinea.’

50 jaar na de vliegramp bezocht u zelf Nieuw-Guinea. Wat deed dit met u?
‘Veel. Toen de vliegtuigdeur openging zelfs overweldigend. De geur, de warmte… het was een vanzelfsprekend gevoel en voelde aan als een soort van thuiskomen. Op een of andere manier werkt het door dat mijn vader hier zo gelukkig is geweest. Het bezoek aan de voormalige kliniek van mijn vader, het graf van zijn vrouw en zijn dochter Vanda…  Op latere leeftijd ben ik veel meer over zijn leven en mijn geschiedenis te weten gekomen.’